Rezerwat archeologiczny w Biskupinie swoje powstanie zawdzięcza odkryciu śladów osady na półwyspie, które uznano za jedno ze 100 najważniejszych odkryć archeologicznych w XX wieku. Pierwsze badania na tym terenie rozpoczęto w 1934 roku, niedługo po tym, jak lokalny nauczyciel, Walenty Szwajcer, zwrócił uwagę na pale wystające z jeziora po obniżeniu poziomu wody. Dziś rezerwat obejmuje około 38 ha, na których obecne są liczne ślady dawnego osadnictwa. Zwiedzającym prezentuje rekonstrukcje z kilku przedziałów czasowych – od epoki kamienia aż do wczesnego średniowiecza.
Rezerwat archeologiczny w Biskupinie – co można zobaczyć i dlaczego warto go odwiedzić
Rezerwat, który wszyscy mogliśmy zobaczyć w filmie „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem” oraz we fragmentach „Ogniem i mieczem” Jerzego Hoffmanna jest nieocenionym śladem minionych wieków. Biskupińskie muzeum należy do największych oraz najbardziej rozpoznawalnych rezerwatów archeologicznych na terenie całej Europy.
Początki rezerwatu sięgają 1950 roku, kiedy na jego terenie powstało Muzeum Archeologiczne. Z kolei w 1994 roku znalazł się na liście Pomników Historii, stając się tym samym jednym z najcenniejszych zabytków w Polsce. Dziś, oprócz opieki nad zabytkami, pełni przede wszystkim funkcję edukacyjną, a także popularyzuje archeologię i związane z nią dziedziny nauki. Pozwala przenieść się w czasie i zobaczyć, jak wyglądały domy osadników z epoki kamienia czy przedstawicieli kultury łużyckiej na przełomie epoki brązu i żelaza. Od 1995 roku organizowany jest Festyn Archeologiczny przyciągający wielu zwiedzających. W jego czasie nie tylko można zobaczyć, jak wyglądało życie w podobnych osadach, a nawet osobiście go doświadczyć. Co roku w Biskupinie pojawia się około 200 tysięcy turystów ciekawych przeszłości.
Obozowisko z epoki kamienia
Obozowisko łowców i zbieraczy odnosi się do najdawniejszych śladów osadnictwa odkrytych na terenie rezerwatu. Obozowisko sprzed 10 tysięcy lat odkryto na wydmie obok Jeziora Buskupińskiego. Jego rekonstrukcja ma dość swobodny charakter, a jej zadaniem jest przedstawienie rodzaju osadnictwa społeczności zbieracko-łowieckich. Obejmuje szałasy pokryte trzciną oraz znajdujące się na zewnątrz palenisko.
Osada neolityczna
Osada pierwszych rolników przedstawia warunki życia osadników sprzed 6 tysięcy lat. Jej rekonstrukcja została umieszczona w miejscu odkrycia jej śladów. Obejmuje tak zwany długi dom odwzorowany na podstawie badań archeologicznych, które dowiodły, że w okresie neolitu zamieszkiwano budynki o długości kilkudziesięciu metrów zbudowane na planie trapezu. Prawdopodobnie taki dom jak ten w Rezerwacie archeologicznym w Biskupinie zajmowany był przez kilka rodzin tworzących ród. W osadzie pierwszych rolników znajduje się również źródełko, które według przypuszczeń najpewniej związane było z ówczesnymi wierzeniami.
Osada obronna z przełomu epoki brązu i żelaza
Zrekonstruowana osada obronna na półwyspie jest najbardziej charakterystycznym elementem Biskupina. Rekonstrukcja przedstawia część osady zamieszkiwanej w VIII wieku p.n.e. przez społeczność kultury łużyckiej. Można zobaczyć dwa rzędy chat i prowadzącą między nimi ulicę, pomost, bramę oraz fragment wału, który dla zwiedzających pełni także funkcję widokową. Domy zostały urządzone i wyposażone w sposób charakterystyczny dla tamtych czasów. W sezonie w zrekonstruowanej osadzie można spotkać osoby w strojach stylizowanych na ówczesną epokę, dzięki czemu jeszcze lepiej można wyobrazić sobie, jak wyglądało życie 2700 lat temu.
W VIII wieku p.n.e. dzisiejszy półwysep, na którym była zlokalizowana osada, miał formę wyspy. Na jej zabudowę składało się aż 13 rzędów domów umiejscowionych wzdłuż drewnianych ulic. Osada otoczona była wałem o podstawie osiągającej 3 m szerokości. Okres pochodzenia osady określono dzięki badaniom dendrochronologicznym. Ustalono, że drewno wykorzystane do jej budowy pochodziło z lat 747-722 p.n.e., a ponad jego połowa z sezonu zimowego 738/737 p.n.e. Na świecie był to okres kształtowania się Sparty i Rzymu, natomiast w Polsce biskupińska osada nie stała się początkiem rozwoju kolejnych ośrodków.
Groby skrzynkowe
Na terenie rezerwatu znajdują się dwa groby skrzynkowe zrekonstruowane na wzór mogił z V wieku p.n.e. z Nowej Wsi Pałuckiej oraz Świątkowa. Są przykładem pochówków, gdzie urny z prochami zmarłych umieszczano w rodzinnych grobowcach.
Wioska z wczesnego średniowiecza
Zrekonstruowana wioska piastowska składa się z kilku niedużych chat zlokalizowanych wokół owalnego placu. Do ich budowy użyto techniki zrębowej oraz plecionkowo-słupowej. Ich wnętrze wyposażono tak, by jak najlepiej oddawały codzienne życie w okresie panowania wczesnych Piastów. Można w nich zobaczyć przykłady różnych dziedzin rękodzieła, a także piec do wypieku chleba. W wiosce znalazła się także zrekonstruowana kuźnia.
Wioska piastowska została odtworzona w oparciu o odnalezione pozostałości dawnych domów, na przykład palenisk. Dzięki nim możliwe było odczytanie układu osady istniejącej na terenie dzisiejszego Biskupina w X-XI wieku. Na podstawie znalezisk określono ją jako usługowo-rzemieślniczą. Najprawdopodobniej związana była z gródkiem, jaki znajdował się wówczas na półwyspie.
Chata Pałucka
Pałuki są regionem kulturowym położonym w granicach historycznej Wielkopolski. Odrębność ich mieszkańców pod względem historyczo-etnograficznym podkreślona była ubiorem oraz gwarą. Znajdująca się w rezerwacie chata pochodzi z XVIII/XIX i została przeniesiona z pobliskiej wsi.
Zwierzyniec
Na terenie Rezerwatu archeologicznego w Biskupinie hodowane są obecnie zwierzęta, odpowiadające tym, jakie mogły znajdować się w osadach kilkanaście wieków wcześniej. Podstawą hodowli od lat są koniki polskie, natomiast w latach 80. poprzedniego wieku dołączyły do nich kozy, owce wrzosówki oraz polskie czerwone bydło.
