Katakumby pod Odessą stanowią największy na świecie system podziemnych tuneli, stworzonych przez człowieka. Owiane tajemnicą, podziemne korytarze mierzące niemal 2,5 tysiąca kilometrów, liczne jaskinie i tunele od lat przyciągają zaintrygowanych turystów. Niemal 96% katakumb pełniła rolę kamieniołomów, zaś reszta to jaskinie i szczeliny. Ich funkcja zmieniała się wraz z potrzebami miejscowej ludności. Początkowo, w latach 30. XIX wieku, budowano podziemne tunele aby móc wydobywać materiały do budowy domów, później zaś stanowiły idealne kryjówki w czasie wojny, a także stanowiły centrum świata przestępczego. Nigdy nie dowiemy się ile osób zaginęło w podziemnych labiryntach. Zwiedzać można jedynie ich niewielką część, co tylko podsyca ciekawość odwiedzających. Do dziś nie istnieją dokładne mapy ukraińskich tuneli, według najnowszych informacji, zbadane i opisane zostało zaledwie 1,7 tysiąca kilometrów.
Na ścianach podziemnych labiryntów znajdują się zagadkowe napisy i rysunki, pozostawione przez byłych mieszkańców Odessy, głównie z czasów II wojny światowej.
W muzeach stworzonych w katakumbach obejrzeć można liczne przedmioty, będące świadectwem krwawych i mrocznych czasów w historii Ukrainy.
Postapokaliptyczna historia, czyli Tajemne podziemia Odessy
Najbliżej centrum Odessy znajduje się muzeum „Tajne podziemia Odessy”. Zwiedzanie podziemnych muzeów warto zacząć właśnie od tego miejsca. Znajduje się ono niedaleko głównego dworca autobusowego. Można skorzystać z oprowadzania przez przewodnika, który opowie o historii katakumb, o ich znaczeniu podczas wojny, mrocznej i pozytywnej stronie podziemnych schronów, ich funkcji w postapokaliptycznym okresie zimnej wojny. Muzeum oferuje gratkę dla najbardziej odważnych odwiedzających – możliwość zejścia do mało znanych części podziemi. Spacer tajemniczym, skomplikowanym labiryntem trwa około trzech godzin. Fani postapokaliptycznych powieści i gier nie mogą przegapić tego miejsca.
Najstarsze podziemne labirynty, czyli Katakumby Kantakunzena
Chcąc zwiedzić najstarszy kamieniołom w Odessie, należy udać się do muzeum „Katakumby Kantakunzena”. Znajduje się ono na głębokości 10 metrów pod ziemią, długość trasy wynosi 120 metrów. Badacze szacują, że katakumba ta mogła powstać na początku XIX wieku. Muzeum poświęcone jest głównie historii budowy Odessy, samym początkom rozwoju miasta. Osoby chcące zwiedzić ten podziemny tunel powinny pamiętać, by ciepło się ubrać, niezależnie od pory roku. Muzeum Katakumby Kanrakunzena jest nie tylko najstarszym kamieniołomem w Odessie, ale też i najchłodniejszym. Zwiedzanie muzeum zazwyczaj nie trwa dłużej niż pół godziny.
Historia przemytu, czyli Muzeum Kontrabandy
Obowiązkowym punktem na mapie turystycznej Odessy jest Muzeum Kontrabandy, w którym obejrzeć można liczne artefakty ściśle związane z życiem w podziemiach. To niewielkie, prywatne muzeum oferuje zwiedzanie z przewodnikiem trzech, podziemnych sal, w których wystawione są przedmioty, cieszące się największym uznaniem wśród przemycających. Wejście kosztuje 10 zł, a samo zwiedzanie – przy dokładnym oglądaniu eksponatów – trwa około dwudziestu minut.
Na terenie Odessy znajduje się wiele prowizorycznie zabezpieczonych przed turystami wejść do podziemi. Głodnym przygód może wydawać się to niezwykle kuszące, lecz władze miasta ostrzegają – warunki podziemnych labiryntów są ekstremalnie niebezpieczne nawet dla ludności miejscowej, której wydaje się, że wie czego może się spodziewać po katakumbach. Niezabezpieczone części tuneli mogą się zawalić, przysypując turystów lub odcinając im drogę powrotu. Bez odpowiednich map łatwo można zabłądzić, a brak zasięgu nie pozwoli na wezwanie pomocy. Zdecydowanie ciekawszym i bardziej bezpiecznym rozwiązaniem jest zwiedzanie podziemnych labiryntów w przeznaczonych do tego miejscach, z obeznanym w terenie przewodnikiem.
Zabudowa Odessy w 40% stoi na podziemnych tunelach. Pod koniec XX wieku odnotowano ponad sto tąpnięć w centralnej części miasta. Zagrożenie jakie może wywołać dalsze eksplorowanie zawalonych części katakumb sprawia, że archeolodzy wstrzymują się z badaniem przysypanych i zapomnianych obszarów. Niemniej, odcinki katakumb w których znajdują się muzea, udostępnione turystom, są w pełni bezpieczne, o ile zwiedzający trzymają się wytycznych przekazanych im przez przewodników.
Zwiedzanie katakumb jest niezwykle interesujące, lecz należy pamiętać, że dla nas – ludzi przyzwyczajonych do światła i otwartych przestrzeni – realia podziemnych labiryntów są ekstremalne. Osobom posiadającym klaustrofobię – lęk przed zamkniętymi, ciasnymi przestrzeniami – odradza się tego rodzaju wycieczki, nawet przy asyście profesjonalnego przewodnika.
